نقش
تاریخی ایرانیان در توسعه ایران از دیدگاه نظریه فرابازی توسعه
در نسخه اصلی
داستان فولکلور چوپان دروغگو، چوپانی چند بار به دروغ اهالی روستا را بیم میدهد که گرگ ها به گله زده اند اما اهالی که هر بار اثری از گرگ نمی یابند چوپان را
مجازات می کنند. البته شاملوی فقید روایت دیگری از ماجرا گفته تا اندکی از
ساختار معماگونه آن درباره انگیزه چوپان بکاهد؛ در روایت ایشان، چند گرگ به
رهبری یک گرگ زیرک و باتجربه به نوبت خود را به چوپان می نمایانند تا او از
هراس حمله گرگ ها اهالی را خبر کند و به محض نزدیک شدن اهالی، پنهان می شوند.
با تکرار اینکار اعتماد اهالی از چوپان سلب شده و گله بدون چوپان به دست گرگ ها
می افتد! می توان از زاویه دیگری هم به این داستان نگریست که برای شناخت
ریشه و سرشت فساد اقتصادی در ایران نیز راهگشاست. به زبان نظریه بازی ها و
نظریه قرارداد، چوپان، عامل روستاییان است اما انتخاب های او برای کارفرمایانش
بهینه نیست؛ یعنی او در مسیر بهینه گرگ ها حرکت می کند. بنابراین می توان
نتیجه گرفت که چوپان عامل گرگ ها نیز هست، دودوزه بازی می کند و پنهان کاری زیادی
داردو این یکی از بنیادیترین ساختار
روابط اجتماعی است که در همه ابعاد جامعه ایرانی تکثیر شده و فساد را به معضلی
با هویت جاری و جمعی آن تبدیل کرده است.
کتاب حاضر، ثمره کوششی است برای درک نوع نقش آفرینی ای
که ایرانیان در تحولات توسعه ایران در بستر تاریخ صورت داده اند. البته این
کتاب، خلاصه ای غیرفنی از تحقیق تاریخی است که فرمولها و نمودارهای مربوط به
محاسبات در آن گنجانده نشده اند. این نوشتار، داستان سی مرغ است که در
دوره های مختلف تاریخی گاهی به سیمرغ نزدیک شدند و گاهی از آن دور و
این حرکت نوسانی، نوع خاصی از نظم اجتماعی را در کشور به وجود آورده است که با
مختصات مطلوب توسعه پایدار فاصله دارد.
نوع نگاه به توسعه ایران در متن حاضر، بر محور گشایش
دسترسی به حق مالکیت بدون توجه به مشخصات مذهبی، قومی، نژادی، خانوادگی و
فیزیکی است که امکان تبدیل دارایی به سرمایه، و سرمایه به ثروت در تمامی ابعاد
اجتماعی را فراهم می سازد. درک تحول این فرایند در ایران بر اساس رویکرد
نهادگرایانه یعنی احتساب شرایط تاریخی و اثرگذاری بازیگران طراحی نهادی انجام
پذیرفته است.
مهمترین نکته این کتاب معضل عدم همکاری در میان
بازیگران-حتی بازیگران یک ائتلاف- و استراتژی حذف و رقابت حذفی یا خصومت و
استقرار در تعادلی تخریبی است که دسترسی به حق مالکیت را محدودتر می کند و
مهمترین قفل آن در حوزه کنترل نظامیان و سازه های ذهنی افراد وجود دارد.
نام «نظریه فرابازی توسعه» بر این تحقیق گذارده شده
است چون تلاش می کند تا با تلفیق سه نظریه آشوب، نهادگرایی و نظریه بازی بر
اساس رویکرد فراتحلیلی میانهرشته ای جیمز کلمن، به توضیحی از توسعه دست یابد
که مشخصات پویاشناسی زمانی، رابطه متقابل ساختار و اراده فاعل و بازی های
اجتماعی تو در تو در قالب هستی شناسی نظریه ابرریسمان در فیزیک را لحاظ می کند.
رسالت علمی چنین است و به مانند تعبیر نیوتن، هنگام ایستادن روی شانه غولها]ی علم[ محقق
شده و علم به جلو حرکت میکند. مبنای تلفیق نظریات مختلف بر محور سرمشق فکری ابرریسمانی
در قسمتچارچوب نظری به تفصیل شرح
داده میشود.
سر فصل ها
سازمان کتاب به این
شرح است؛ فصل اول به معرفی مفاهیم و دیدگاه های کلیدی درباره لزوم گشایش دسترسی به
حق مالکیت برای توسعه اختصاص دارد.فصل دوم مروری
مختصر است در تحولات دسترسی به حق مالکیت در تاریخ ایران و در فصل سوم تحلیل نقش ایرانیان در توسعه ایران صورت
می پذیرد که بخش اول از نظریه فرابازی توسعه است.فصل چهارم نیز به جمع بندی قفل های تاریخی توسعه ایران اختصاص
دارد. درفصل پنجمنظریه فرابازی توسعه ایران و
تحلیل تحولات توسعه آن بر اساس این چارچوب فکری معرفی میشود. موضوعفصل ششم نیز ارایه سازوکاری برای توسعه ایران
است.
فصل اول- توسعه به
مثابه دسترسی باز به حق مالکیت
*
توسعه از دید نهادگرایان* دسترسی به حق مالکیت و توسعه* مدل تحلیلی فرابازی توسعه
